Słowa kluczowe
założenia teoretyczne empatii
empatia w praktyce pielęgniarskiej
uwarunkowania empatii w pielęgnowaniu
Abstrakt
EMPATIA W PIELĘGNIARSTWIE. ZAŁOŻENIA, PRAKTYKA I JEJ EMPIRYCZNE UWARUNKOWANIA
Wstęp. W literaturze przedmiotu zdefiniowano pięć wymiarów koncepcyjnych empatii, które zostały określone jako ludzka cecha, podstawa pracy zawodowej, proces komunikacji, przejaw troski i szczególne relacje. Empatia stanowi esencję zrozumienia osoby w pielęgniarstwie. Kompetencje empatyczne mają istotne znaczenie dla tworzenia relacji opiekuńczych i terapeutycznych w pracy pielęgniarek.
Cel. Wskazanie istoty empatii w pielęgniarstwie w aspekcie założeń teoretycznych i działalności praktycznej wraz z jej wybranymi empirycznymi uwarunkowaniami.
Metoda. Przegląd tematyczny, niesystematyczny literatury obejmujący okres ostatnich 30 lat. Analizie dokonanej przez autorów opracowania poddano 55 pozycji źródłowych.
Wyniki. W badaniu empatii w pielęgniarstwie dość często używano koncepcji zespołu Neuman i wynikającej z niej definicji empatii sformułowanej przez Mercer i Reynolds: „Empatia obejmuje zdolność (...) (a) do zrozumienia perspektywy sytuacji pacjenta i uczuć oraz towarzyszących im znaczeń; (b) przekazania informacji o zrozumieniu stanu pacjenta i sprawdzenie jego uwarunkowań; oraz (c) do działania w tym porozumieniu bliskości z pacjentem w sposób zgodny z założeniami terapeutycznymi. Analiza opracowań badawczych wskazuje, że ogólnie pielęgniarki charakteryzuje dosyć wysoki poziom empatii, który korzystnie wpływa na proces komunikacji z pacjentami i ich rodzinami oraz radzenie sobie pacjentów z problemami natury psychospołecznej.
Podsumowanie. Model empatii najczęściej wykorzystywany w pielęgniarstwie oparty jest o relacje w procesie komunikacji. Empatia korzystnie wpływa na jakość relacji pielęgniarka-pacjent i jakość opieki pielęgniarskiej. Kompetencje empatyczne pielęgniarek wymagają systemowego kształtowania i doskonalenia zawodowego z wykorzystaniem treningu społecznego i innych form aktywnych.
Bibliografia
1. Peplau H. Interpersonal Relations in Nursing: A Conceptual Frame of Reference for Psychodynamic Nursing. G.P. Putnam, New York. 1952.
2. Kalisch BJ. What is empathy? American Journal of Nursing. 1973; 73(9): 1548-1552.
3. Bennett J. `Methodological notes on empathy’: further considerations. Advances in Nursing Science. 1995; 18(1): 36-50.
4. Morse JM, Anderson G, Bottorff J, Yonge O, O’Brien B, Solberg S. & McIlveen KH. Exploring empathy: a conceptual for nursing practice? Image: Journal of Nursing Scholarship. 1992; 24(4): 273-280.
5. Neumann M, Bensingb J, Mercerc S, Ernstmann N, Ommen O, Pfaff H. Analyzing the “nature” and “specific effectiveness” of clinical empathy: A theoretical overview and contribution towards a theory-based research agenda. Patient Education and Counseling. 2009; 74 (3): 339-346. doi:
6. Zahavi D. Empathy and Other-Directed Intentionality. Topoi. 2014; 33(1): 129-142. doi:
7. Friedlmeier W. Entwicklung von Empathie, Selbstkonzept und prosozialem Handeln in der Kindheit (Development of empathy, self-concept and prosocial action in childhood) Hartung-Gorre, Konstanz 1993.
8. Bischoff-Wanner C. Empathie in der Pflege (Empathy in nursing). Hans Huber, Bern (2002) Gruen RJ., Mendelsohn G.: Emotional responses to affective displays in others: The distinction between empathy and sympathy. J Pers Soc Psychol. 2002; 51(1986): 609-614.
9. Adler HM. The sociophysiology of caring in the doctor-patient relationship. J Gen Intern Med. 2002; 17(11): 883-890. doi:
10. Kohut H. Selected problems in self-psychological theory. In: PH. Ornstein (Ed.), The search for the self, International University Press, New York;1980, pp. 489-523.
11. Kunyk D, Olson JK. Clarification of a conceptualization of empathy. JAN. 2001; 35(3): 317-325.
12. Decety J, Jackson PL. The functional architecture of human empathy. Behav. Cogn. Neurosci. Rev. 2004; 3(2): 71-100.
13. Hojat M.: Empathy in patient care. Antecedents, development, measurement and outcomes. Springer 2007. doi:
14. Gruen RJ, Mendelsohn G. Emotional responses to affective displays in others: The distinction between empathy and sympathy. J Personal Social Psych. 1986; 51(3): 609-614. doi.org/10.1037/0022-3514.51.3.609.
15. Wiener D. Antycypacja a procesy emocjonalne. Kongitywistyczne ujęcie systemów emocjonalnych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM; 2009.
16. Mercer SW, Reynolds WJ. Empathy and quality of care. Br J Gen Pract. 2002;52(Suppl.):9-13.
17. Neumann M., Wirtz M., Bollschweiler E., Mercer S., Warm M., Wolf J., et al. Determinants and patient-reported long-term outcomes of physician empathy in oncology: a structural equation modelling approach. Patient Educ Couns. 2007; 69(1-3):63-75.
18. Brunero S, Lamont S, Coates M. A Review of Empathy Education in Nursing. Nur Inq. 2010; 17(1):65-74.
19. Wallbott HG. Empathie (Empathy). In: J.H. Otto, H.A. Euler, H. Mandl (Eds.), Emotionspsychologie. Ein Handbuch (Psychology of emotions. A manual), Psychologische Verlags Union, Weinheim; 2000, 370-380.
20. Coban GI, Yurdagul G. The relationship between cancer patients’ perception of nursing care and nursing attitudes towards nursing profession. Asia Pac J Oncol Nurs. 2014; 1(1): 16-21.
21. Mohan S, Wilkes LM, Ogunsiji O, Walker A. Caring for patients with cancer in nonspecialist wards: the nurse experience. Eur J Cancer Care. 2005;14(3):256-63.
22. RustøenT, Schjølberg TK & Wahl AK. What areas of cancer care do Norwegian nurses experience as problems? JAN. 2003; 41(4): 342-350.
23. Aass N, Foosa SD, Dahl AA. & Moe TJ. Prevalence of anxiety and depression in cancer patients seen at the Norwegian Radium Hospital. Eur J Cancer. 1997; 33(10): 1597-1604.
24. Fitch MI, Bakker D & Conlon M. (1999) Important issues in clinical practice: perspectives of oncology nurses. Can Oncol Nurs J. 9(4), 151-164. doi:
25. Meier J, Beresford L. (2006). Preventing Burnout. J Palliat Med. 2006; 9(5):1045-1048.
26. Jani BD, Blane DN & Mercer SW. The role empathy in therapy and the physician-patient relationship. Forsch Komplementmed. 2012; 9(5): 252-257. DOI:10.1159/000342998
27. Wilczek-Różyczka E. Empatia i jej rozwój u osób pomagających, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002;1-132.
28. Wilczek-Rużyczka E. Empathy in the therapeutic relationship between the physician, nurse and patient. New Medicine. 2009; 13 (1): 24-28.
29. Chowdhry S. Exploring the concept of empathy in nursing: can it lead to abuse of patient trust? Nurs Times. 2010; 106(42): 22-25.www.nursingtimes.net.
30. International Council of Nurses: Position Statement: Nurse’s role in Providing Care to Dying Patients and their Families. 2006. http://www.icn.ch/images/stories/documents/publications/position_statements/A12_Nurses_Role_Care_Dying_atients.pdf webcite; 10.10.2016.
31. Reynolds WJ., Scott B. Do nurses and other professional helpers normally display much empathy? JAN 2000; 31 (1): 226-234, doi:
32. Williams SL, Haskard KB & DiMatteo MR. The therapeutic effects of the physicianolder patient relationship: Effective communication with vulnerable older patients. Clin Interv Aging. 2007; 2(3):453-467.
33. LaMonica E, Wolf R, Madea A, & Oberst M. Empathy and nursing care outcomes. Sch Inq Nurs Pract. 1987; 1(3): 197-213.
34. Krajewska-Kułak E, Van Damme-Ostapowicz K, Bielemuk A i wsp. Samoocena postrzegania zawodu pielęgniarki oraz zdolności rozumienia empatycznego innych ludzi przez studentów pielęgniarstwa. Problemy Pielęgniarstwa 2010; 1 (1): 1-10.
35. Kurowska K, Zuza-Witkowska A. Empatia a wypalenie zawodowe u pielęgniarek onkologicznych. Nowiny Lekarskie. 2011; 80 (4): 277-282.
36. Kliszcz J., Nowicka-Sauer K., Trzeciak B. & Nowak P. (2006) Empathy in health care providers - validation study of the Polish version of the Jefferson Scale of Empathy. Adv Med Sci. 2006; 51: 220-225.
37. Hojat M, Gonnella JS, Nasca TJ, Mangione S, Vergare M, & Magee M. Physician Empathy: Definition, Components, Measurement, and Relationship to Gender and Specialty. Am J Psychiatry 2002; 159:1563-1569.
38. Fields SK, Hojat M, Gonnella JS, Mangione S, Kane G. & Magee M. Comparisons of nurses and physicians on an operational measure of empathy. Eval Health Prof. 2004; 27(1): 80-94.
39. Derksen F, Bensing J, Lagro-Janssen A. Effectiveness of empathy in general practice: a systematic review. Br J Gen Pract. 2013;63(606): e76-84. doi:
40. Razavi D, Delvaux N, Marchal S, Durieux JF, Farvacques C, Dubus L.&Hogenraad R. Does training increase the use of more emotionally laden words by nurses when talking with cancer patients? A randomised study. Br J Cancer. 2002; 87(1): 1-7. doi:
41. Krajewski M. Pacjent, pielęgniarka onkologiczna, rodzina - jako partnerzy w walce z chorobą nowotworową. Pielęgniarstwo Polskie. 2005; 1 (19): 101-104.
42. Buyuk ET, Rizalar S, Güdek E, Güney Z. Evaluation of Empathetic Skills of Nurses Working in Oncology Units in Samsun, Turkey. Int J Car Sci. 2015; 8 (1): 131-139.
43. Motyka M. Empatia a studia pielęgniarskie. Sztuka Leczenia. 2006; 13 (1-2): 33-38.
44. Reid-Ponte P. Distress in cancer patients and primary nurses’ empathy skills. Cancer Nurs 1992;15(4):283-292.
45. Mack JW, Block SD, Nilsson M, Wright A, Trice E, Friedlander R, Paulk E.& Prigerson HG. Measuring therapeutic alliance between oncologists and patients with advanced cancer. Cancer 2009;115(14):3302-3311.
46. Galbraith ME. What kind of social support do cancer patients get from nurses? Cancer Nurs 1995;18(5):362-367.
47. Spencer R, Nilsson M, Wright A, Pirl W. & Prigerson H. Anxiety disorders in advanced cancer patients: correlates and predictors of end-of-life outcomes. Cancer 2010;116(7): 1810-1819.
48. Tustin N. The role of patient satisfaction in online health information seeking. J Health Commun. 2010;15(1):3-17.
49. Tałaj A, Suchorzewska J. Postawy pielęgniarek i położnych wobec osób chorych i cierpiących w aspekcie obowiązujących norm prawnych i moralnych. Prob Piel. 2007; 15 (1): 32-38.
50. McCaffrey G, McConnell S. Compassion: a critical review of peer-reviewed nursing literature. J Clin Nurs. 2015; 24(19-20):3006-3015. doi:
51. Kmieciak M, Bielawska A, Jędrasiak-Figna L. Udział pielęgniarki w opiece paliatywnej. Piel Pol. 2005; 19 (1): 115-122.
52. Szumska M. Komunikacja z pacjentem na oddziale szpitalnym w świetle oceny lekarzy, pielęgniarek i pacjentów na przykładzie sześciu polskich szpitali. Piel Pol. 2005; 20 (2): 430-434.
53. Marciniak A, Ślusarska B, Nowicki G. Empathetic skills and coping with cancer patients care difficulties among nurses. Med Pal 2015; 7(3): 161-167.
54. Lelorain S, Brédart A, Dolbeault S, Sultan S. A systematic review of the associations between empathy measures and patient outcomes in cancer care. Psychooncology. 2012; 21(12):1255-1264. doi:
55. Tatur G. Rola etyki a filozofia wsparcia i troski w pielęgniarstwie onkologicznym. Psychoonkologia. 2001; 9: 37-40
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Prawa autorskie (c) 2016 Autorzy