Praktyczne zalecenia w pielęgniarskiej i położniczej opiece diabetologicznej – 2026. Stanowisko Polskiej Federacji Edukacji w Diabetologii

Autor

  • Alicja Szewczyk Klinika Endokrynologii i Diabetologii; Poradnia Diabetologiczna Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie, Polska Autor https://orcid.org/0000-0003-4167-0361
  • Natasza Tobiasz-Kałkun Instytut Zdrowia, Wydział Studiów Stosowanych, Uniwersytet Dolnośląski DSW we Wrocławiu, Polska Autor https://orcid.org/0000-0002-1184-1871
  • Anna Stefanowicz-Bielska Pracownia Pielęgniarstwa Pediatrycznego, Zakład Pielęgniarstwa Internistyczno-Pediatrycznego, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu z Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny; Oddział Diabetologii Dziecięcej, Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku, Polska Autor https://orcid.org/0000-0002-1896-5551
  • Ewa Kobos Zakład Rozwoju Pielęgniarstwa, Nauk Społecznych i Medycznych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Polska Autor https://orcid.org/0000-0001-7231-8411
  • Justyna Kapuściok Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Bytomiu; Indywidualna Praktyka Pielęgniarska, Polska Autor https://orcid.org/0009-0003-1294-0489
  • Agnieszka Karczewska 1. Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1 w Lublinie, Polska; 2. Wydział Medyczny, Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II, Polska Autor
  • Kamila Mazuryk 1. Klinika Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku; 2. Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu z Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny, Polska Autor https://orcid.org/0009-0002-3947-7722
  • Beata Hornik Department of Internal Medicine Nursing, Medical University of Silesia in Katowice, Poland Autor https://orcid.org/0000-0002-0106-9216

DOI:

https://doi.org/10.12923/pielxxiw-2025-0034

Słowa kluczowe:

procedury, pielęgniarka, położna, cukrzyca, zalecenia

Abstrakt

Cel pracy. Przygotowanie zestawu procedur opisujących sposób postępowania pielęgniarskiego w opiece diabetologicznej z uwzględnieniem aktualnie dostępnych dowodów naukowych oraz klinicznego doświadczenia specjalistów zaangażowanych w opiekę nad osobą z cukrzycą.

Materiał i metody. Dokonano przeglądu piśmiennictwa w wybranych obszarach praktyki pielęgniarki diabetologicznej. Priorytetem przy tworzeniu materiału było wykorzystanie danych kolejno z: badań z randomizacją i ich metaanaliz, przeglądów systematycznych, badań obserwacyjnych a także innych badań o niższym poziomie dowodów.

Wyniki. Analiza zgromadzonego materiału dała podstawę do opracowania 14 procedur oraz 4 wytycznych opisujących wybrane aspekty postępowania pielęgniarskiego, w opiece nad osobą z cukrzycą. W każdej z procedur wyszczególniono kluczowe dla opieki rekomendacje i usystematyzowano je zgodnie z przyjętym poziomem dowodów naukowych.

Wnioski. Praktyczne zalecenia w pielęgniarskiej i położniczej opiece diabetologicznej na rok 2026 rok są efektem ewaluacji dotychczas prezentowanych wersji i stanowią zaktualizowany, znacznie rozszerzony, kompleksowy, oparty na dowodach naukowych zestaw praktyk. Niewątpliwie atutem jest interdyscyplinarność zaleceń wyrażająca się między innymi w tym, iż ostateczna wersja została zaopiniowana przez konsultantów w dziedzinach pielęgniarstwa oraz przez konsultanta w dziedzinie diabetologii i przedstawicieli środowiska lekarskiego z Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Ważnym elementem w formułowaniu aktualnych zaleceń było wykorzystanie doświadczeń autorów zdobyte podczas prac przy międzynarodowych rekomendacjach (ang. New Insulin Delivery Recommendations).

Bibliografia

1. Tuomilehto J, Uusitupa M, Gregg EW, et al. Type 2 diabetes prevention programs from proof-of-concept trials to national intervention and beyond. J. Clin. Med. 2023;12(5): 1876. https://doi.org/10.3390/jcm12051876

2. Chan JCN, Lim LL, Wareham NJ, et al. The Lancet Commission on diabetes: using data to transform diabetes care and patient lives. Lancet. 2020;396(10267):2019-2082. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)32374-6

3. Albright AL, Gregg EW. Preventing type 2 diabetes in communities across the US: the National Diabetes Prevention Program. Am. J. Prev. Med. 2013;44(4):S346-S351. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2012.12.009

4. Haw JS, Galaviz KI, Straus AN, et al. Long-term sustainability of diabetes prevention approaches: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. JAMA Intern. Med. 2017;177:1808-1817. https://doi.org/10.1001/jamainternmed.2017.6040

5. Malecki HL, Gollie JM, Scholten J. Physical activity, exercise, whole health, and integrative health coaching. Phys. Med. Rehabil. Clin. N. Am. 2020;31(4):649-663. https://doi.org/10.1016/j.pmr.2020.06.001

6. Golovaty I, Ritchie ND, Tuomilehto J, et al. Two decades of diabetes prevention efforts: a call to innovate and revitalize our approach to lifestyle change. Diabetes Diabetes Res. Clin. Pract. 2023;198:110195. https://doi.org/10.1016/j.diabres.2022.110195

7. Hornik B, Kopczyńska E, Przeorska-Najgebauer T. Role of the nurse in a prevention of type 2 diabetes. Ann. UMCS Sect. D. 2005;60(2):158-162.

8. Bun R, Tounkara B, Leruste S, et al. Prediabetes in a French overseas territory: clinical characteristics, risk factors, and implications for type 2 diabetes prevention. Prev. Med. Rep. 2024;47:102893. https://doi.org/10.1016/j.pmedr.2024.102893

9. Araszkiewicz A, Borys S, Broncel M, et al. Standards of care in diabetes. The position of Diabetes Poland – 2025. Curr. Top. Diabet. 2025;5(1):1-157. https://doi.org/10.5114/ctd/203685

10. Rintamäki R, Rautio N, Peltonen M, et al. Long-term outcomes of lifestyle intervention to prevent type 2 diabetes in people at high risk in primary health care. Prim. Care Diabetes. 2021;15(3):444-450. https://doi.org/10.1016/j.pcd.2021.03.002

11. Diabetes Prevention Program Research Group. Longterm effects of metformin on diabetes prevention: identification of subgroups that benefited most in the diabetes prevention program and diabetes prevention program outcomes study. Diabetes Care. 2019;42:601-608. https://doi.org/10.2337/dc18-1970

12. le Roux CW, Astrup A, Fujioka K, et al. 3 years of liraglutide versus placebo for type 2 diabetes risk reduction and weight management in individuals with prediabetes: a randomised, double-blind trial. Lancet. 2017;389(10077):1399-1409. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(17)30069-7

13. Gilis-Januszewska A, Lindström J, Tuomilehto J, et al. Sustained diabetes risk reduction after real life and primary health care setting implementation of the diabetes in Europe prevention using lifestyle, physical activity and nutritional intervention (DE-PLAN) project. BMC Public Health. 2017;17:1-7. https://doi.org/10.1186/s12889-017-4104-3

14. Yost O, DeJonckheere M, Stonebraker S, et al. Continuous glucose monitoring with low-carbohydrate diet coaching in adults with prediabetes: mixed methods pilot study. JMIR Diabetes. 2020;5(4):e21551. https://doi.org/10.2196/21551

15. Sussman JB, Kent DM, Nelson JP, et al. Improving diabetes prevention with benefit based tailored treatment: risk based reanalysis of Diabetes Prevention Program. BMJ. 2015;350:h454. https://doi.org/10.1136/bmj.h454

16. Raynor HA, Davidson PG, Burns H, et al. Medical nutrition therapy and weight loss questions for the evidence analysis library prevention of type 2 diabetes project: systematic reviews. J. Acad. Nutr. Diet. 2017;117(10):1578-1611. https://doi.org/10.1016/j.jand.2017.06.361

17. Evert AB, Dennison M, Gardner CD, et al. Nutrition therapy for adults with diabetes or prediabetes: a consensus report. Diabetes Care. 2019;42(5):731-754. https://doi.org/10.2337/dci19-0014

18. Seyoum, T, Tesfaye S, Shiferaw Y, et al. Knowledge of behavioral risk factors for type 2 diabetes mellitus and its associated factors among women of reproductive age. PloS One. 2025;20(2):e0275700. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0275700

19. Jastreboff, AM, le Roux CW, Stefanski A, et al. Tirzepatide for obesity treatment and diabetes prevention. N. Engl. J. Med. 2025;392(10):958-971. https://doi.org/10.1056/NEJMoa2410819

20. Chai X, Wang Y, Yin X, et al. Effects of lifestyle interventions on the prevention of type 2 diabetes and reversion to normoglycemia by prediabetes phenotype: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Diabetes Metab. Syndr. 2025;19(1):103184. https://doi.org/10.1016/j.dsx.2025.103184

21. Peer N, Balakrishna Y, Durao S. Screening for type 2 diabetes mellitus. Cochrane Database Syst. Rev. 2020;5(5):CD005266. https://doi.org/10.1002/14651858.CD005266.pub2

22. Marsim E, Prisma FA, Prianggi H. Meta-analysis: application of health belief model on the tertiary prevention of type 2 diabetes mellitus. J. Health Promot. Behav. 2021;6(4):284-297. https://thejhpb.com/index.php/thejhpb/article/view/338

Pobrania

Opublikowane

2025-12-09

Numer

Tom 24 Nr AOP (2025): Pielęgniarstwo XXI wieku

Dział

Zalecenia, Recenzje i Omówienia

Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Alicja Szewczyk, Natasza Tobiasz-Kałkun, Anna Stefanowicz-Bielska, Ewa Kobos, Justyna Kapuściok , Agnieszka Karczewska, Kamila Mazuryk, Beata Hornik (Autor)

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować

Szewczyk, A., Tobiasz-Kałkun, N., Stefanowicz-Bielska, A., Kobos, E., Kapuściok , J., Karczewska, A., Mazuryk, K., & Hornik, B. (2025). Praktyczne zalecenia w pielęgniarskiej i położniczej opiece diabetologicznej – 2026. Stanowisko Polskiej Federacji Edukacji w Diabetologii. Pielęgniarstwo XXI Wieku, 24(AOP). https://doi.org/10.12923/pielxxiw-2025-0034