Zagrożenie zdrowia ludzi kleszczami Ixodes ricinus w odniesieniu do możliwości diagnostycznych i leczniczych w południowo-wschodniej Polsce
Słowa kluczowe:
Ixodes ricinus, zagęszczenie kleszczy, opieka medyczna, struktura populacjiAbstrakt
Wstęp. Ixodes ricinus – kleszcz o dużym znaczeniu medycznym i weterynaryjnym jest gatunkiem licznie występującym w południowo-wschodniej Polsce. Zagrożeniem dla zdrowia ludzi i zwierząt są zarówno bezpośrednie skutki pasożytowania tych stawonogów jak również ryzyko transmisji mikroorganizmów chorobotwórczych, m.in. Borrelia burgdorferi, Anaplasma phagocytophilum, wirus kleszczowego zapalenia mózgu, Rickettsia helvetica i Babesia spp. W ostatnich latach w Polsce wzrasta liczba przypadków boreliozy i KZM. Na badanym terenie w latach 2000-2007odnotowano ponad 20-krotny wzrost zapadalności na boreliozę w województwie lubelskim i ponad 2-krotny w województwie podkarpackim (odpowiednio 2,24 do 22,8 i 11,47 do 22,8).
Cel. Celem pracy była próba oceny możliwości diagnostycznych chorób odkleszczowych w południowo-wschodniej Polsce jak również oszacowanie ryzyka ataków kleszczy w biotopach zróżnicowanych pod względem biologicznym, często odwiedzanych przez turystów i mieszkańców w celach wypoczynkowych.
Materiał i metody. Badania prowadzono w południowo-wschodniej Polsce, w latach 2003-2006. Kleszcze zbierano metodą flagową przy użyciu białej płachty o wymiarach 1x1m, którą omiatano roślinność. Zebrane okazy umieszczano w 70% alkoholu, a następnie oglądano przy użyciu mikroskopu stereoskopowego w celu określenia gatunku, płci i stadium rozwojowego. Dane o placówkach służby zdrowia i personelu medycznym zaangażowanym w diagnozowanie i leczenie chorób odkleszczowych uzyskano z Informatora Statystycznego Ochrony Zdrowia.
Wyniki. Największe zagęszczenie kleszczy I. ricinus (122,2 okazów/1 godz. zbioru) stwierdzono w siedlisku położonym w lesie mieszanym w okolicach Krosna (stanowisko I) i znacznie mniejsze (47,0 okazów/1 godz. zbioru) w wąwozach porośniętych drzewami liściastymi w okolicach Kazimierza Dolnego (stanowisko II). Małe zagęszczenie kleszczy (9,7 okazów/1 godz. zbioru) odnotowano w lesie z przewagą drzew iglastych w okolicach Kozłówki (stanowisko III). Na trzech badanych stanowiskach występowały różnice w strukturze populacji I. ricinus. Największe zagęszczenie nimf (107,3 okazów/1 godz. zbioru) występowało w habitacie leśnym (I), podczas gdy dorosłych kleszczy (17,8 i 18,2 odpowiednio dla samców i samic) w wąwozach (II).
Wnioski. Różnice w liczebności populacji I. ricinus oraz nimf i postaci dorosłych można tłumaczyć inną strukturą biotopów w badanych siedliskach stwarzającą korzystne warunki dla kleszczy i żywicieli poszczególnych stadiów rozwojowych. Analiza danych o organizacji służby zdrowia i liczbie personelu medycznego (lekarzy ogólnych, dermatologów, internistów i neurologów, diagnostyków oraz pielęgniarek) wskazuje na możliwość pojawienia się trudności z rozpoznaniem i leczeniem chorób odkleszczowych na badanym obszarze.
Bibliografia
1. Siuda K. Ticks of Poland (Acari: Ixodida). Part II. Systematics and distribution. Warsaw: PTP; 1993.
2. Buczek A. Physiology of ticks (Ixodida) in non-parasitic phase of life cycle. Wiad Parazytol. 1999;45(2):151-9.
4. Stanko M, Miklisová D. Interactions of small mammal communities of windbreaks and adjacent fields with respect to epidemiological aspects. Ekológia (Bratislava). 1995;14(1):3-16.
5. Michalik J, Hofman T, Buczek A, Skoracki M, Sikora B. Borrelia burgdorferi s.l. in Ixodes ricinus (Acari: Ixodidae) ticks collected from vegetation and small rodents in recteational areas of the city of Poznań. J Med Entomol. 2003;40(5):690-7.
6. Siński E, Pawełczyk A, Bajer A, Behnke JM. Abundance of wild rodents, ticks and environmental risk of Lyme borreliosis: a longitudinal study in an area of Mazury Lakes district of Poland. Ann Agric Environ Med. 2006;13(2):295-300.
7. Perret JL, Rais O, Gern L. Influence of climate on the proportion of Ixodes ricinus nymphs and adults questing in a tick population. J Med Entomol. 2004;41(3):361-5.
8. Hubálek Z, Halouzka J, Juricová Z, Sikutová S, Rudof I. Effect of orest clearing on the abundance of Ixodes ricinus ticks and the prevalence of Borrelia burgdorferi s.l. Med Vet Entomol. 2006;20(2):166-72.
9. Bartosik K, Lachowska-Kotowska P, Szymańska J, Pabis A, Buczek A. Lyme borreliosis in south-eastern Poland: relationships with environmental factors and medical attention standards. Ann Agric Environ Med. 2011;18(1):131-7.
10. Bartosik K, Lachowska-Kotowska P, Szymańska J, Wójcik-Fatla A, Pabis A, Buczek A. 2011b. Environmental conditioning of incidence of tick-borne encephalitis in the south-eastern Poland in 1996-2006. Ann Agric Environ Med. 2011;18(1):119-26.
11. Stańczak J, Gabre RM, Kruminis-Łozowska W, Racewicz M, Kubica-Biernat B. Ixodes ricinus as a vector of Borrelia burgdorferi sensu lato, Anaplasma phagocytophilum and Babesia microti in urban and suburban forests. Ann Agric Environ Med. 2004;11(1):109-14.
12. Maetzel D, Maier WA, Kampen H. Borrelia burgdorferi infection prevalence in questing Ixodes ricinus ticks (Acari: Ixodidae) in urban and suburban Bonn, western Germany. Parasitol Res. 2005;95(1):5-12.
13. Bartosik K, Sitarz M, Szymańska J, Buczek A. Tick bites on humans in the agricultural and recreational areas in south-eastern Poland. Ann Agric Environ Med. 2011;18(1):151-7.
14. Wójcik-Fatla A, Szymańska J, Wdowiak L, Buczek A, Dutkiewicz J. Coincidence of three pathogens (Borrelia burgdorferi sensu lato, Anaplasma phagocytophilum and Babesia microti) in Ixodes ricinus ticks in the Lublin macroregion. Ann Agric Environ Med. 2009;16(1):151-8.
15. Cisak E, Chmielewska-Badora J, Rajtar B, Zwoliński J, Jabłonski L, Dutkiewicz J. Study on the occurrence of Borrelia burgdorferi sensu lato and tick-borne encephalitis virus (TBEV) in ticks collected in Lublin region (eastern Poland). Ann Agric Environ Med. 2002;9(1):105-10.
