Wstrząs urazowy - problem współczesnej medycyny i zdrowia publicznego
Słowa kluczowe:
wstrząs urazowy, krwotok, epidemia urazów, wypadki drogoweAbstrakt
Pandemię urazów już dawno okrzyknięto najdroższą i najcięższą wojną współczesnego świata. Skutki urazowości, takie jak śmierć, czy też długotrwała niepełnosprawność, oprócz strat osobistych i niebagatelnych kosztów leczenia stanowią ogromne obciążenie dla społeczeństwa.
Postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne w obrażeniach wielonarządowych i wielomiejscowych jest złożoną kwestią i wymaga właściwych działań organizacyjnych. Pomimo dużego postępu w traumatologii, ustalenia standardów postępowania w okresie przedszpitalnym i szpitalnym, śmiertelność nadal wynosi 15-30%.
Wiodącą, pierwotną przyczyną śmierci ofiar urazu w pierwszych minutach w okresie przedszpitalnym i w kilku kolejnych godzinach w okresie leczenia szpitalnego jest krwotok. Wstrząs w przebiegu urazu zwykle jest typu hipowolemicznego, w przebiegu masywnych krwotoków. Dużo rzadziej przyczyna jest kardiogenna, neurogenna czy obturacyjna [1]. Zasadnicze znaczenie w leczeniu wstrząsu krwotocznego ma opanowanie źródła krwawienia oraz uzupełnienie wolemii.
Rokowanie we wstrząsie krwotocznym istotnie poprawia szybkie i adekwatne wdrożenie terapii płynami oraz odpowiedź organizmu na wypełnienie łożyska naczyniowego. Pacjenci, poddani terapii płynami w okresie przedszpitalnym zgodnie z wytycznymi ATLS, przeżywali cztery razy częściej niż chorzy, którzy tej terapii nie otrzymali [2].
Bibliografia
1. Simchen E, Sprung CL, Galai N, Zitser-Gurevich Y, Bar-Lavi Y, Gurman G, Klein M, Lev A, Levi L, Zveibil F, Mandel M, Mnatzaganian G. Survival of critically ill patients hospitalized in and out of intensive care units under paucity of intensive care unit beds. Crit Care Med. 2004 Aug; 32(8):1654-61.
2. ATLS Advanced Trauma Life Support for Doctors-Student Course Manual. 7th edition. 2004.
3. Brongel L. Złota godzina – czas życia, czas śmierci. Kraków: Krakowskie Wyd. Medyczne; 2000. s. 24-31.
4. Brongel L. Ciężkie mnogie i wielonarządowe obrażenia ciała: zasady postępowania. Przegl Lek. (supl 7), 2003:56-62.
5. Karski JB. Profilaktyka urazów w świetle działań Światowej Organizacji Zdrowia i Unii Europejskiej. W: III Międzynarodowa Konferencja Naukowa – Epidemiologia chorób niezakaźnych w Polsce – ich następstwa zdrowotne i społeczne. Problemy w definiowaniu niepełnosprawności; 2004 27-28 maja; Puławy.
6. Garlicki J, Mikuła W, Paczkowski PM. Epidemia urazów problemem stulecia. Służ Zdr. 2001:94-5 (3089-90). 20.01.2009: http://www.sluzbazdrowia. com.pl/html/more3089b.php
7. Goniewicz M, Wnuki T, Ostrowski M, Nogalski A, Klesza Z. Wypadki komunikacyjne jako przyczyny obrażeń u dzieci. Zdr Publ. 2006;116(1):158–61.
8. Kalinowski P, Czerska B. Epidemiologia urazów wśród hospitalizowanych w 2006 roku w 6 Szpitalu Wojskowym w Dęblinie. Prob. Hig. Epidemiol. 2007;88 (supl 4): S455-60.
9. Brongel L, (red.). Podstawy współczesnej chirurgii urazowej. Kraków: Wyd. Medyczne; 2008. s. 55-63.
10. Hładki W. Ocena biologicznej niepełnosprawności u chorych po przebytych mnogich obrażeniach ciała. Przegl Lek. (supl 7) 2003.
11. Szozda R. Wypadki drogowe i ich związek z zabezpieczeniem społecznym – doniesienie wstępne. Zdr Publ. 2006;116(1):162-3.
12. Lubek T, Nogalski A, Karski J, Ochal A. Problem straconych lat pracy u chorych z mnogimi obrażenia ciała. W: 60 Jubileuszowy Zjazd Towarzystwa Chirurgów Polskich – Pamiętnik. T. 1; 2002; Warszawa.
13. Rocznik Demograficzny. Warszawa 2008. s. 354-99.
14. Osemlak J, Kalińska A. Epidemiologia mnogich obrażeń ciała u dzieci w Polsce. W: 60 Jubileuszowy Zjazd Towarzystwa Chirurgów Polskich – Pamiętnik. T. 1; 2002; Warszawa.
15. Skiba R. Diagnostyka, leczenie, pielęgnowanie. Urazy mnogie i wielonarządowe u dzieci. Mag Pielęg Położ. 2007;6. 22.01.2009: http://www.nursing.com.pl/ArchiwumMagazynuPiP_Diagnostyka_leczenie_pielegnowanie_ Urazy_mnogie_i_wielonarządowe_u_dzieci_109.html
16. Wypadki drogowe w Polsce w 2007 roku – Raport Komendy Głównej Policji. 21.01.2009: http://www.policja.pl/portal/pol/8/21830/Wypadki_ drogowe_w_Polsce_w_2007_r.html
17. Dane OECD – Health Data 2008: http://www.ecosante.org/index2.php?base=OCDE&langh=ENG&langs=ENG
18. Brongel L, Duda K, (red.). Mnogie i wielonarządowe obrażenia ciała. Warszawa: PZWL; 2001.
19. Finkelstein E, Phaedra S, Corso P, Miller T. The incidence and economic burden of injuries in the Unated States. Oxford University Press; 2006, http://www.cdc.gov/NCIPC/factsheets/Economic_Burden_ of_Injury.htm, 21.01.2009
20. Corso P, Finkelstein E, Miller T, Fiebelkorn I, Zaloshnja E. Incidence and lifetime costs of injuries in the United States, 22.01.2009: http:// injuryprevention.bmj.com/cgi/reprint/12/4/212
21. Neugebauer EA, Tjardes T. Multidisciplinary Working Group on Complexity: New approaches to shock and trauma research: learning from multidisciplinary exchange. J Trauma. 2004 May;56(5):1156-65.
22. Brohi K, Cohen MJ, Ganter MT, Schultz MJ, Levi M, Mackersie RC, Pittet JF. Acute coagulopathy of trauma: hypoperfusion induces systemic anticoagulation and hyperfi brinolysis. J Trauma. 2008 May;64(5):1211-17.
23. Choi PT, Yip G, Quinonez LG, Cook DJ. Crystalloids vs. colloids in fl uid resuscitation: a systematic review. Crit Care Med. 1999 Jan;27(1):200-10.
24. Chiara O, Pelosi P, Brazzi L, Bottino N, Taccone P, Cimbanassi S, Segela M, Gattinoni L, Scalea T. Resuscitation from hemorrhagic shock: experimental model comparing normal saline, dextran, and hypertonic saline solutions. Crit Care Med. 2003 Jul, 31(7):1915-22.
25. Sauaia A, Moore FA, Moore EE. Epidemiology of trauma deaths: a reassessment. J Trauma. 1995 Feb;38(2):185-93.
26. Chiara O, Pelosi P, Brazzi L, Bottino N, Taccone P, Cimbanassi S, Segela M, Gattinoni L, Scalea T. Resuscitation from hemorrhagic shock: experimental model comparing normal saline, dextran, and hypertonic saline solutions. Crit Care Med. 2003 Jul;31(7):1915-22.
27. Larsen R. Anestezjologia (wyd. polskie pod red. A. Kubler). Wyd. Urban & Partner; 2008.
28. Yanagawa Y, Nishi K, Sakamoto T, Okada Y. Early diagnosis of hypovolemic shock by sonographic measurement of inferior vena cava in trauma patients. J Trauma. 2005 Apr;58(4):825-29.
29. Meybohm P, Cavus E, Bein B, Steinfath M, Weber B, Hamann C, Scholz J, Dorges V. Small volume resuscitation: a randomized controlled trial with either norepinephrine or vasopressin during severe hemorrhage. J Trauma. 2007;62(3):640-6.
30. Cavus E, Meybohm P, Dorges V, Stadlbauer KH, Wenzel V, Weiss H, Scholz J, Bein B. Regional and local brain oxygenation during hemorrhagic shock: a prospective experimental study on the effects of small-volume resuscitation with norepinephrine. J Trauma. 2008 Mar;64(3):641-9.
31. Meybohm P, Cavus E, Bein B, Scholz J, Dorges V. Arginine vasopressin is superior to norepinephrine in resuscitation of cerebral blood fl ow and cerebral oxygenation in a model of uncontrolled hemorrhagic shock. J Neurosurg Anesthesiol. 2005;17(4):224.
32. Drobin D, Hahn RG. Kinetics of isotonic and hypertonic plasma volume expanders. Anesthesiology. 2002 Jun;96(6):1371-80.
33. Fowler R, Pepe PE. Fluid resuscitation of the patient with major trauma. Current Opinion in Anaesthesiology. 2002. 15:173-8.
34. Hashiguchi N, Lum L, Romeril E, Chen Y, Yip L, Hoyt DB, Junger WG. Hypertonic saline resuscitation: effi cacy may require early treatment in severely injured patients. J Trauma. 2007 Feb;62(2):299- 306.
35. Meybohm P, Cavus E, Bein B, Steinfath M, Scholz J, Doerges V. Effects of Small Volume Resuscitation and the Additional Use of Norepinephrine on Regional and Local Brain Tissue Oxygenation in Severe Hemorrhage. J Neurosurg Anesthesiol. 2006 Oct;18(4):324.
36. Sanus GZ, Tanriverdi T, Alver I, Aydin S, Uzan M. Evolving Traumatic Brain Lesions: Predictors and Results of Ninety-Eight Head-Injured Patients. Neurosurgery Quarterly. 2004 Jun;14(2):97-104.
37. Kolsen-Petersen JA, Nielsen JO, Tonnesen EM. Effect of hypertonic saline infusion on postoperative cellular immune function: a randomized controlled clinical trial. Anesthesiology. 2004 May;100(5):1108- 18.
38. Perel P, Roberts IG. Colloids versus crystalloids for fl uid resuscitation in critically ill patients. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2007, Issue 4.
39. Spinella PC, Perkins JG, McLaughlin DF, Niles SE, Grathwohl KW, Beekley AC, Salinas J, Mehta S, Wade CE, Holcomb JB. The effect of recombinant activated factor VII on mortality in combat-related casualties with severe trauma and massive transfusion. J Trauma. 2008 Feb;64(2):286-94.
40. Maas AI, Dearden M, Servadei F, Stocchetti N, Unterberg A. Current recommendations for neurotrauma. Curr Opin Crit Care. 2000 Aug;6(4):281-92.
41. Brongel L. Postępy w chirurgii urazowej w 2005 roku. Med Prakt Chir. 2006;01. 22.01.2009: http://www.mp.pl/artykuly/index. php?aid=27693&_tc=20DE18B15EAE4CC381B0C02ED831C4E9
42. Nogalski A, Lubek T, Karski J, Ochal A. Zaopatrywanie chorych z mnogimi obrażeniami ciała w oddziale medycyny ratunkowej w Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie. W: 60 Jubileuszowy Zjazd Towarzystwa Chirurgów Polskich – Pamiętnik. T. I, Warszawa; 2002. 43. Stewart RM. Injury prevention: why so important? J Trauma. 2007 Jun;62(Suppl 6):S47-8. 44. Shukla Alok, Hashiguchi Naoyuki, Chen Yu, Coimbra Raul, Hoyt David B, Junger Wolfgang G. Osmotic Regulation of Cell Function and Possible Clinical Applications. 2004;21(5):391-400.
43. Stewart RM. Injury prevention: why so important? J Trauma. 2007
Jun;62(Suppl 6):S47-8.
44. Shukla Alok, Hashiguchi Naoyuki, Chen Yu, Coimbra Raul, Hoyt David B, Junger Wolfgang G. Osmotic Regulation of Cell Functionand Possible Clinical Applications. 2004;21(5):391-400.
