Aspekty psychiatryczno-terapeutyczne transowych rytuałów muzyczno-tanecznych w wybranych tradycyjnych kulturach

Abstrakt

Trans jest terminem medycznym zawartym w rozdziale V Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) razem z opętaniem i oznacza zaburzenie cechujące się przejściową utratą własnej tożsamości i pełnej orientacji co do otoczenia.

W artykule tym chciałbym zająć się niektórymi tylko znanymi mi zjawiskami transowymi, zależnymi od woli, uwarunkowanymi kulturowo i religijnie w kręgu chrześcijańskim, muzułmańskim i żydowskim.

Tarantyzm jest zjawiskiem religijno-kulturowym o korzeniach średniowiecznych zachowanym do tej pory na południu Włoch. Wiązał się on z wiarą ludu tych okolic w to, że ukąszenie pająka tarantuli występującego w tych rejonach powoduje u ukąszonych osób określoną zmianę zachowania. Tarantela jest tańcem ludowym mającym bardzo wyraźny charakter transowy ze stymulowanym rytmem przez obsesyjny dźwięk bębenka – tamburynu i udziałem instrumentu grającego melodię.

Sufizm to odłam mistycznego ruchu wyrosłego na bazie islamu sięgający korzeniami do XIII wieku, czasu życia i działalności duchowego fundatora idei zakonu wirujących derwiszów Moulany Dźalaloddina Rumiego. Taniec derwiszów towarzyszący ceremonii określanej sema należy do grupy tańców rytualnych i może być traktowany symbolicznie jako ekspresja tego co mistyczne pośród istot ziemskich. Celem tańca nie jest wprowadzenie się tylko w stan ekstazy, ale osiągnięcie stanu łączności z wartościami i łaską płynącą od Boga do ludzi.

Żydowska obrzędowość religijna obfituje w rytuały, w których gest i taniec mają ogromne znaczenie, szczególnie w chasydyzmie, mistycznej gałęzi judaizmu. Wesołe uczty świąteczne, śpiewy i tańce uważano zaś za najważniejsze elementy służby bożej. Tańce trwały aż do osiągnięci stanu ekstazy, czemu pomagał nasunięty na oczy tałes (chusta z frędzlami) i wirowanie w różnych kierunkach.

Zjawiska transu i ekstazy, które są najczęściej utożsamiane ze sobą zostały przez badaczy przedmiotu nazwane zmienionymi stanami świadomości i oznaczały one pewne stany wywołane czynnikami fizjologicznymi lub psychologicznymi, które charakteryzują się odchyleniem w subiektywnym pojmowaniu rzeczywistości i zmianą w stosunku do przyjętych form zachowania w czasie ich przeżywania. Muzyczno-taneczne rytuały transowe dostrzegane są jako elementy zjawiska katharsis, w ścisłym powiązaniu z kontekstem religijnym.