Plamy atramentowe jako zjawisko kulturowe – w stulecie powstania testu Rorschacha

Abstrakt

Wstęp. Test Hermanna Rorschacha można traktować jako coś więcej niż tylko test, aprobowany czy nie, do badania klinicznego. Refleksja nad nim, jako nad szerszym zjawiskiem, może dać to, co w końcu najcenniejsze: lepsze poznanie natury ludzkiej.

Cel. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie podwójnego charakteru plam Rorschacha:  jako testu „odgadywania” znaczenia znaków i jako testu badającego percepcję.

Metoda. Narracyjny przegląd literatury dotyczącej tematu znaczenia i interpretacji testu plam Rorschacha.

Wyniki.
Natura plam i ich recepcja. Plamy atramentowe mają podwójny charakter: wymagają percepcji wzrokowej a jednocześnie są znakami, których znaczenia zostają wydobywane w procesie interpretacji. Proces ten w dużym stopniu podlega uwarunkowaniom kulturowym, a także jest zależny od ustrukturowania bodźców oraz od ich artystycznego wyrazu.
Teoria znaku Charlesa Sandersa Pearce’a, a znakowy charakter plam atramentowych. Według Peirce’a interpretacja znaku, jako struktury triadycznej należy do porządku ontycznego i jest procesem ciągłym, nieustannie się realizującym. Interpretacja mentalna podąża za wymiarem ontycznym i jest jego pewnym odzwierciedleniem.
Fenomenologia percepcji a interpretacja plam. Percepcja w ujęciu Rorschacha znalazła swe niezamierzone, lecz uderzająco konsekwentne dopełnienie w filozofii Maurice’a Merleau-Ponty’ego. Jest ono szczególnie wyraziste w uwzględnianiu roli ciała w percepcji i podkreślaniu aktywnej, dynamicznej relacji: podmiot-przedmiot.
Rorschach i Merleau-Ponty a Peirce, co łączy ich, a co dzieli. Zupełnie różne, na pozór, rozumienie interpretacji w semiotyce Peirce’a (poznanie o charakterze pośrednim) niż w fenomenologii Merleau-Ponty’ego (poznanie bezpośrednie), w istocie kryje w sobie ważne podobieństwa. Zwracam uwagę na ontyczny wymiar interpretacji i jej systemowy charakter, co  podkreślają obaj filozofowie, a także na ujęcie interpretacji jako procesu nieustannego, nigdy nie zakończonego, zarówno w semiotyce Peirce’a jak i w fenomenologii Merleau-Ponty’ego.

Wnioski. Znakowa i percepcyjna natura stworzonych przez szwajcarskiego psychiatrę plam odzwierciedla dwa podstawowe i uzupełniające się wzajemnie sposoby ludzkiego doświadczania świata. Doświadczanie to ma zarówno swój psychologiczny, jak i ontyczny charakter, co sprawia, że badanie testem Rorschacha może stać się spotkaniem  o wymiarze egzystencjalnym.