Kompozycja w schizofrenicznej ekspresji plastycznej

Abstrakt

Problematyka kompozycji w twórczości plastycznej osób z zaburzeniami schizofrenicznymi nie była do tej pory zbyt szeroko podejmowana przez badaczy zajmujących się schizofreniczną ekspresją plastyczną. Piszący o zagadnieniach kompozycji odnosili się najczęściej do znanych im twórców z zaburzeniami schizofrenicznymi w kontekście przebiegu ich choroby. Brakowało do tej pory szerszego spojrzenia na specyfikę kompozycji przedstawień plastycznych tych osób. Artykuł jest próbą przybliżenia zagadnień psychopatologii ekspresji od strony analizy jednego z elementów dzieła plastycznego. W zaburzeniach schizofrenicznych zaburzony jest proces porządkowania, selekcji i scalania informacji charakterystyczny dla specyficznych zaburzeń myślenia typu urojeniowego. Uwidacznia się to szczególnie w kompozycji rysunków i obrazów.

Najczęściej spotykanymi przedstawieniami kompozycyjnymi są układy otwarte oparte na symetrii głównie o charakterze figuratywnym z ornamentyzacją i dekoratywnym traktowaniem tła. W literaturze przedmiotu znane są z książki Kępińskiego o schizofrenii rysunki Edmunda Monsiela, głównie przedstawiające głowy zwielokrotnione o różnych wielkościach z charakterystycznymi wąsami, oczami i bogatym ornamentem w tle. W dostępnym materiale zebranym w Katedrze i Klinice Psychiatrii UM w Lublinie i Szpitalu Neuropsychiatrycznym w Lublinie przeważają również figuratywne kompozycje otwarte oparte na symetrii z mniej lub bardziej bogatą ornamentyzacją widoczną w pracach Marii Wnęk, Edwarda Grodka czy NN. Rzadkością jest występowanie światłocienia, wyjątkiem jest tutaj Janusz Sokołowski, który przywiązywał dużą wagę do tego ważnego elementu przedstawień malarskich. Kompozycje malarskie tego twórcy bogate w symbolikę i zawierające głębię powstawały przy użyciu techniki kilkakrotnego kładzenia kolejnych warstw farb na płótnie. Zagadnienie specyficzności kompozycji w schizofrenicznej ekspresji plastycznej jest trudne do obiektywnej oceny z uwagi na dostęp najczęściej do prac, które zawierają przedstawienia płaskie, schematyczne, otwarte bez głębi i światłocienia. Ciekawsze prace, bogatsze w elementy spotykane w sztuce profesjonalistów widzimy sporadycznie, są to rysunki, obrazy osób wykształconych plastycznie, którzy zachorowali później już po zdobyciu pewnej dojrzałości artystycznej. Zaburzenia w odtwarzaniu stosunków przestrzennych obecne w twórczości plastycznej osób z zaburzeniami schizofrenicznymi inaczej wyglądają u twórców wykształconych a inaczej u amatorów. Trudności w analizie zasad kompozycyjnych obecnych w tej grupie chorych związane są z brakiem obiektywnych metod mogących być pomocnymi w pracy badawczej z tym materiałem plastycznym.