Zaburzenia seksualne u osób z rozpoznaniem schizofrenii – przegląd literatury
Słowa kluczowe:
zaburzenia seksualne, schizofreniaAbstrakt
Zaburzenia sfery seksualnej są powszechne wśród pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii i mogą wynikać zarówno z samej psychopatologii choroby jak i z farmakoterapii. Negatywne objawy schizofrenii ograniczają możliwość nawiązywania międzyludzkich i seksualnych relacji. Mechanizmy powstawania zaburzeń seksualnych u pacjentów ze schizofrenią wiążą się z działaniami leków przeciwpsychotycznych, tj. wzrostem poziomu prolaktyny w osoczu, sedacją związaną z działaniem antyhistaminowym, wpływem na układ adrenergiczny oraz blokadą układu serotoninergicznego. Stosowanie klasycznych leków przeciwpsychotycznych może spowodować dalsze pogorszenie funkcjonowania seksualnego, a w konsekwencji obniżenie jakości życia. Leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji, ze względu na mniejszą ilość działań niepożądanych, związanych ze sferą seksualną, mogą stanowić pewną alternatywę dla pacjentów cierpiących na schizofrenię, borykających się również z zaburzeniami seksualnymi.
Biorąc pod uwagę dokonany przegląd literatury stwierdzić należy, iż w badaniach podejmujących problematykę postrzegania własnej sfery seksualnej, pacjenci z rozpoznaniem schizofrenii, w porównaniu z osobami zdrowymi, osiągają istotnie wyższe wyniki w aspektach negatywnych emocji i seksualnej niekompetencji oraz istotnie niższe wyniki w aspektach zaspokojenia seksualnego. Istotnie wyższe wyniki negatywnej emocjonalności wynikają z obniżonego zainteresowania tą sferą życia oraz z izolacji pacjentów. Nie stwierdzono istotnych różnic między ostrą i przewlekłą fazą trwania choroby w zakresie negatywnej emocjonalności, poczucia seksualnej niekompetencji i obniżonego poziomu satysfakcji z życia seksualnego, co sugeruje, że aspekty te są wynikiem fenotypowości charakterystycznej dla schizofrenii, a nie długiego okresu trwania choroby czy długotrwałej terapii przeciwpsychotycznej.
Dysfunkcje sfery seksualnej w znaczący sposób wpływają na obniżenie jakości życia osób ze schizofrenią oraz na gorszą współpracę lekarza z pacjentem. Ponadto, większość pacjentów nie podejmuje w sposób spontaniczny rozmowy z lekarzem na temat swoich zaburzeń seksualnych, ze względu na intymną naturę ludzkiej seksualności. W związku z tym nie można pomijać tego istotnego składnika życia człowieka, i dlatego ocena funkcji seksualnych powinna stać się stałym i niezbędnym elementem badania psychiatrycznego, zarówno w warunkach klinicznych, jak i podczas badań naukowych.
Bibliografia
1. Kuczyński W., Rzewuska M., Luks M. Wpływ leków przeciwpsychotycznych na funkcje seksualne. Seksuologia Polska, 2003; 1(1): 23-29.
2. Macdonald S., Halliday J., MacEwan T., Sharkey V., Farrington S., Wall S., McCreadie R.G. Nithsdale Schizophrenia Surveys 24: sexual dysfunction. Br. J. Psychiatry, 2003; 182: 50-56.
3. Ndubueze Nnaji R., Friedman T. Sexual dysfunction and schizophrenia: psychiatrists` attitudes and training needs. Schizophr. Bull., 2008; 32: 208-210.
4. Akhtar S., Thompson J.A. Schizophrenia and sexuality: a review and a report of twelve unusual cases – part II. J. Clin. Psychiatry, 1980; 41: 166-174.
5. Kelly L.D., Conley R.R. Sexuality and schizophrenia: a review. Schizophr. Bull., 2004; 30: 767-779.
6. Kasperek-Zimowska B., Brodniak W.A., Sarol-Kulka A. Zaburzenia seksualne w schizofrenii - przegląd badań. Psychiatr. Pol., 2008; XLII(1): 97-105.
7. Peiti M., Rubensa G., Peiti V., Ljubicic D., Pavlovic E. Aspects of sexual self-perception in schizophrenic patients. Eur. J. Psychiat., 2009; 23(1) :37-46.
8. Gitlin M.J. Psychotropic medications and their effects on sexual function: diagnosis, biology and treatment approaches. J. Clin. Psychiatry, 1994; 55: 406-413.
9. Leysen J.E., Jansenn P.M.F., Heylen L. Receptor interactions of new antipsychotics: relation to pharmacodynamic and clinical effects. Int. J. Psychiatry Clin. Prac., 2000; 2: 503-517.
10. Turrone P., Kapur S., Seeman M.V.. Elevation of prolactin levels by atypical antipsychotics. Am. J. Psychiatry, 2002; 159: 133-135.
11. Aizenberg D., Modai I., Landa A., Gil-Ad I., Weizman A. Comparison of sexual dysfunction in male schizophrenic patients maintained on treatment with classical antipsychotics versus clozapine. J. Clin. Psychiatry, 2001; 62(7): 541-544.
12. Hummer M., Kemmler G., Kurz M., Kurzhaler I., Oberbauer H., Fleischhacker W.W. Sexual disturbances during clozapine and haloperidol treatment for schizophrenia. Am. J. Psychiatry, 1999; 4: 631-633.
13. Kleinberg D.L., Davis J.M., de Coster R., Van Baelen B., Brecher M. Prolactin levels and adverse events in patients treated with risperidone. J. Clin. Psychopharmacology 1999; 19: 57-61.
14. Tran P.V., Hamilton S.H., Kuntz A.J. Double-blind comparison of olanzapine versus risperidone in the treatment of schizophrenia and other psychotic disorders. J. Clin. Psychopharmacology, 1997; 17: 407-418.
15. Markianos M., Hatzimanolis J., Lykouras L. Neuroendocrine responsivities of the pituitary dopamine system in male schizophrenic patients during treatment with clozapine, olanzapine, risperidone, sulpiride or haloperidol. Eur. Arch. Psychiatry and Clin. Neuroscience, 2001; 251(3):141-146.
16. Goldstein J.M., Cantillon M. Low incidence of reproductive/ hormonal side effects with Seroquel (quetiapine) is supported by its lack of elevation of plasma prolactin concentrations. 36th Annual Meeting of the American College of Neuropsycho-pharmacology, Honolulu, HI, December 1997.
17. Bobes J., Garc A-Portilla M.P., Rejas J., Hern Ndez G., Garcia-Garcia M., Rico-Villademoros F., Porras A. Frequency of sexual dysfunction and other reproductive side-effects in patients with schizophrenia treated with risperidone, olanzapine, quetiapine, or haloperidol: The results of the EIRE study. J. Sex. Marital Ther., 2003; 29: 125-147.
18. Tamminga C.A., Mack R.J., Granneman G.R. Silber C.J., Kashkin K.B. Sertindole in the treatment of psychosis in schizophrenia: efficacy and safety. Int. Clin. Psychopharmacol., 1997; 12(supl 1): 29-35.
19. Smith S.M., O`Keane V., Murray R. Sexual dysfunction in patients taking conventional antipsychotic medication. Br. J. of Psychiatry, 2002; 181: 49-55.
20. Knegtering H., Blijd C., Boks M.P.M. Sexual dysfunctions and prolactin levels in patients using classical antipsychotics, risperidone or olanzapine, Schiozoph. Res., 1999; 36: 355-356.
21. Konarzewska B., Popławska R., Szulc A., Waszkiewicz N. Wybrane aspekty funkcjonowania seksualnego młodych mężczyzn chorych na schizofrenię. Seksuol. Polska, 2008; 6(1): 1-5.
22. Aizenberg D., Zemishlany Z., Dorfman-Etrog P., Weizman A. Sexual dysfunction in male schizophrenic patients. J. Clin. Psychiatry 1995; 10: 47-61.
23. Ghadirian A.M., Choiunard G., Annable L. Sexual dysfunction and plasma prolactin levels in neuroleptic-treated schizophrenic outpatients. J. Nerv. Ment. Dis. 1982; 170: 463-467.
24. Crenshaw T.L., Goldberg J.P. Sexual pharmacology. Drugs that affect sexual functioning. Norton; London: 1996.
25. Rzewuska M. Leczenie zaburzeń psychicznych. PZWL; 2006.
26. Rzewuska M. Zaburzenia seksualne wywołane przez leki przeciwdepresyjne. Metody postępowania. Via Medica; Gdańsk: 2004.
27. Perkins D.O. Predictors of noncompliance In patients with schizophrenia. J. Clin. Psychiatry 2002; 63: 1121-1128.
28. Lew-Starowicz Z., Krajka K., Darewicz B. Zdrowie seksualne – trudny problem dla lekarzy. Seksuol. Polska 2004; 2(2): 33-38.
29. Deklaracja Praw Seksualnych WHO 2002. Lew-Starowicz Z. Zaburzenia seksualne w praktyce ogólnolekarskiej. Termedia; Poznań: 2004.
