Cognitive appraisal of illness versus expectations towards doctors and health-related behaviours in individuals with short- and long-standing diagnosis of type 2 diabetes
DOI:
https://doi.org/10.12923/2353-8627/2023-0009Słowa kluczowe:
cukrzyca typu 2, zachowania prozdrowotne, ustosunkowanie do chorobyAbstrakt
Wstęp: Rozpoznanie cukrzycy stawia przed pacjentem wymagania związane z koniecznością dokonania istotnych zmian w dotychczasowym stylu życia oraz zachowania systematyczności leczenia i regularnej, wieloletniej kontroli stanu zdrowia. Celem badań było oszacowanie profili poznawczej reprezentacji choroby u osób z cukrzycą typu 2 oraz ocena relacji między sposobem postrzegania swojej choroby a oczekiwaniami względem lekarza i podejmowaniem aktywności prozdrowotnej przez chorych.
Materiał i metody: Przebadano 99 pacjentów z cukrzycą typu 2, którzy zostali podzieleni na dwie grupy: z krótkim i długim czasem od diagnozy. Zastosowano: Skalę Oceny Własnej Choroby, Listę Oczekiwań Pacjenta, Inwentarz Zachowań Zdrowotnych.
Dyskusja: Porównanie najbardziej reprezentatywnych profili wykazało istotne różnice między badanymi grupami w sposobie postrzegania własnej choroby jako zagrożenia, korzyści i przeszkody/straty. W obu badanych grupach stwierdzono, że traktowanie własnej choroby przez pacjenta jako korzyści determinuje oczekiwania emocjonalnego wsparcia ze strony lekarza. U osób z długim czasem od rozpoznania również traktowanie choroby jako zagrożenia, wartości, przeszkody/straty lub krzywdy miało wpływ na oczekiwania pacjentów względem lekarzy. Traktowanie choroby w kategoriach wyzwania wyjaśniało około 24% zmienności w zakresie nawyków żywieniowych oraz 29% w odniesieniu do zachowań prozdrowotnych.
Konkluzje: Pacjenci długo chorujący traktują swoją chorobę jako zagrażającą i utrudniającą codzienne funkcjonowanie. U tych osób wiele wymiarów poznawczego ustosunkowania do choroby jest związanych z poszukiwaniem informacji o chorobie i wsparcia emocjonalnego od lekarzy. U osób z krótkim czasem od diagnozy tylko traktowanie choroby jako korzyści jest związane z formułowanymi wobec lekarza oczekiwaniami emocjonalnego wsparcia oraz wyjaśnienia choroby. Postrzeganie trwającej od długiego czasu choroby jako wyzwania w sposób istotny przyczynia się do realizowania zachowań służących zdrowiu.
Bibliografia
1. Chen CC, Tseng CH, Cheng SH. Continuity of care, medication adherence, and health care outcomes among patients with newly diagnosed type 2 diabetes: a longitudinal analysis. Medical Care. 2013;51(3):231-237. https://doi.org/10.1097/mlr.0b013e31827da5b9
2. Fisher L, Mullan JT, Skaff MM, Glasgow RE, Arean P, Hessler D. Predicting diabetes distress in patients with type 2 diabetes: a longitudinal study. Diabetic Medicine. 2009;26(6):622-627. https://doi.org/10.1111/j.1464-5491.2009.02730.x
3. Prestes M, Gayarre MA, Elgart JF, Gonzales L, Rucci E, Gagliardino JJ. Multistrategic approach to improve quality of care level: Study design and baseline data. Primary Care Diabetes. 2017;11:193-200. https://doi.org/10.1016/j.pcd.2016.12.002
4. Tanenbaum ML, Kane N, Kenowitz J, Gonzalez JS. Diabetes distress from the patient's perspective: Qualitative themes and treatment regimen differences among adults with type 2 diabetes. Journal of Diabetes and its Complications. 2016; 30(6): 1060-1068. https://doi.org/10.1016/j.jdiacomp.2016.04.023
5. Wardian JL, Tate J, Folaron I, Graybill S, True M. Who’s distressed? A comparison of diabetes-related distress by type of diabetes and medication. Patient Education and Counselling. 2018;101:1490-1495. https://doi.org/10.1016/j.pec.2018.03.001
6. Elsous A, Radwan M, Al-Sharif H, Mustafa AA. Medications Adherence a nd Associated Factors among Patients with Type 2 Diabetes Mellitus in the Gaza Strip, Palestine. Frontiers in Endocrinology. 2017;8:100. https://doi.org/10.3389/fendo.2017.00100
7. Pikkemaat M, Boström KB, Strandberg EL. “I have got diabetes!”– interviews of patients newly diagnosed with type 2 diabetes. BMC Endocrine Disorders. 2019;19(1):1-12. https://doi.org/10.1186/s12902-019-0380-5
8. Cabak A. Expectations of the patients referred to physical and rehabilitation medicine doctors. Acta Neuropsychologica. 2017;17(1):13-20. https://doi.org/10.5604/12321966.1233701
9. Inzucchi SE, Bergenstal RM, Buse JB, Diamant M, Ferrannini E, Nauck M, et al. Management of hyperglycaemia in type 2 diabetes: a patient-centered approach. Position statement of the American Diabetes Association (ADA) and the European Association for the Study of Diabetes (EASD). Diabetologia. 2012;55(6):1577-1596. https://doi.org/10.1007/s00125-012-2534-0
10. Rotter I, Stańczak K, Laszczyńska M, Kemicer-Chmielewska E, Żułtak-Bączkowska K, Jasińska M, et al. Patients’ expectations of emotional support in primary care depending on selected demographic factors. Family Medicine & Primary Care Review. 2013;15(3):381-383.
11. Moczydłowska A, Krajewska-Kułak E, Kózka M, Bielski K. The expectations of patients towards medical personnel. Hygeia, Public Health. 2014;49(1):142-151.
12. Grund J, Stomberg MW. Patients’ expectations of the health advice conversation with the diabetes nurse practitioner. Journal of Primary Care & Community Health. 2012;3(4):230¬234. https://doi.org/10.1177/2150131911435263
13. Centis E, Trento M, Dei Cas A, Pontiroli AE, De Feo P, Bruno A, et al. Stage of change and motivation to healthy diet and habitual physical activity in type 2 diabetes. Acta Diabetologica. 2014;51:559-566. https://doi.org/10.1007/s00592-013-0551-1
14. Clouston SA, Manganello JA, Richards M. A life course approach to health literacy: the role of gender, education attainment and lifetime cognitive capability. Age Ageing. 2017;46(3):493-499. https://doi.org/10.1093/ageing/afw229
15. Khunti K, Skinner TC, Heller S, Arey ME, Dallosso HM, Davis MJ. Biomedical, lifestyle and psychosocial characteristics of people newly diagnosed with Type 2 diabetes: baseline data from the DESMOND randomized controlled trial. Diabetic Medicine. 2008;25(12):1454-61. https://doi.org/10.1111/j.1464-5491.2008.02620.x
16. Gåfvels C, Hagerstrom M, Rane K, Wajngot A, Wandell PE. Coping strategies among patients newly diagnosed with diabetes or rheumatoid arthritis at baseline and after 24 months. Journal of Health Psychology. 2018;23:1273-1286. https://doi.org/10.1177/1359105316648759
17. Cameron L, Leventhal EA, Leventhal H. Symptom representations and affect as determinants of care seeking in community-dwelling, adult sample population. Health Psychology. 1993;12:171–179. https://doi.org/10.1037/0278-6133.12.3.171
18. Lazarus RS, Folkman S. Stress, appraisal and coping. New York; Springer Publishing Co.:1984.
19. Carpenter R. A review of instruments on cognitive appraisal of stress. Archives of Psychiatric Nursing. 2016;30(2):271-279. https://doi.org/10.1016/j.apnu.2015.07.002
20. Pankowski D, Wytrychiewicz-Pankowska K, Janowski K, Pisula E, Fal AM. General and Illness-Specific Predictors of Adaptation to Chronic Illnesses: Cognitive Appraisals and Illness-related Beliefs. Advances in Cognitive Psychology. 2021;18(2):85-105. https://doi.org/10.5709/acp-0355-x
21. Jin J, Sklar GE, Min Sen Oh V, Chuen LS. Factors affecting therapeutic compliance: a review from the patient’s perspective. Therapeutics and Clinical Risk Management. 2008;4(1):269-86. https://doi.org/10.2147/tcrm.s1458
22. Carpenter R. Appraisal of perceived threat of diabetes and the relation to adherence for adults in appalachia. Journal of Health Care for the Poor and Underserved. 2012;23(2):726-28. https://doi.org/10.1353/hpu.2012.0049
23. Ahrari S, Mohammadpour A, Amouzeshi Z, Agha-Yousefi A. The relationship between cognitive appraisal and adherence to medical regimens in type 2 diabetic patients. Journal of Caring Sciences. 2014;3(4):277.
24. Hodkinson HM. Evaluation of a mental test score for assessment of mental impairment in the elderly. Age Ageing. 1972;1:233-238. https://doi.org/10.1093/ageing/1.4.233
25. Yokomizo JE, Simon SS, Bottino CMC. Cognitive screening for dementia in primary care: a systematic review. International Psychogeriatrics. 2014;26(11):1783-1804. https://doi.org/10.1017/s1041610214001082
26. Janowski K. Personality and stress coping in psoriasis. Lublin; Wydawnictwo Polihymnia: 2006.
27. Juczyński Z. Measurement tools in health promotion and psychology. Warszawa; Laboratory Tests of Polish Psychological Association: 2012. Polish.
28. Zawadzka E, Domańska Ł. Cognitive illness representation and anxiety in older men and women with type 2 diabetes. Psychogeriatrics. 2020;20(3):288-295. https://doi.org/10.1111/psyg.12497
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Autorzy
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
