Między sercem a umysłem – psychologiczne aspektychorób kardiologicznych
Słowa kluczowe:
medycyna psychosomatyczna, choroba wieńcowa, aleksytymiaAbstrakt
Pierwsze próby analizy zależności między ciałem a duszą sięgają początku XX wieku. Jednak pomimo upływu lat, psychologiczne podłoże powstawania chorób somatycznych nie jest do końca odkryte. Niezmiennie uważa się, iż zaburzenia psychosomatyczne determinuje konwersja, czyli przemiana nieuwolnionych emocji, w objaw somatyczny. Zablokowanym przeżyciom wewnętrznym towarzyszy szereg zmian aktywności w układach zapewniających homeostazę organizmu - dochodzi do permanentnego pobudzenia osi przysadka-podwzgórze-nadnercza, długotrwałego wzrostu aktywności układu współczulnego i deregulacji komponenty przywspółczulnej.
Na szczególną uwagę wśród jednostek psychosomatycznych zasługują choroby układu sercowo-naczyniowego, w tym choroba niedokrwienna serca.
Poza powszechnie znanymi czynnikami ryzyka, takimi jak: otyłość, hiperlipidemia czy nikotynizm, w patogenezie choroby szczególną rolę przypisuje się determinantom psychologicznym takim jak: typ osobowości, aleksytymia (brak zdolności do rozpoznawania i werbalizowania uczuć), a także obecność współistniejącej choroby psychiatrycznej. Obecnie uważa się, iż wzorzec zachowania D (główne cechy: znaczne zahamowanie społeczne oraz negatywna emocjonalność), wysoki poziom aleksytymii, współwystępująca depresja mogą implikować powstanie choroby wieńcowej.
Badanie współzależności między duszą i ciałem stanowi interdyscyplinarne wyzwanie dla współczesnej medycyny. Wzrastający udział czynników emocjonalno-społecznych w patogenezie chorób somatycznych, w tym także choroby niedokrwiennej serca, otwiera nową drogę do odkrycia psychicznych determinantów zmian somatycznych oraz do ewentualnej korekty zachowań, co poprawi rokowanie pacjentów i zwiększy jakość życia.
Bibliografia
1. Tylka J. Podejście psychosomatyczne w wyjaśnianiu przyczyn i ustalania sposobów terapii zaburzeń zdrowia. Fam Med Prim Care Rev 2010;12(1):97-103.
2. Kamola D. Psychosomatyczne zależności powstawania i rozwoju nadciśnienia tętniczego. Zdr Publ 2007;114(4):490-494.
3. Liszka D. Afekty i ścieżki nerwowe. Zygmunta Freuda pierwsza teoria funkcjonowania umysłu (1892-1895). Ann Univ Mariae Curie Sklodowska [Med];2009;XXXIV:47-65.
4. Nasierowski T. Historia zaburzeń organicznych i zaburzeń psychicznych w przebiegu chorób somatycznych. Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007;7(4):184-191.
5. Khayyam-Nekouei Z, Neshatdoost H, Yousefy A, Sadeghi M, Maushaee G. Psychological factors and coronary heart disease. AYRA Atheroscler 2013;9(1):102-111.
6. Undass A, Szczeklik A. Miażdzyca. W: A. Szczeklik red., Choroby wewnętrzne, Kraków, Wyd. Medycyna Praktyczna, 2005, wyd.1:135-136.
7. Wytyczne ESC dotyczące postępowania w stabilnej chorobie wieńcowej w 2013 r. Grupa robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) do spraw postępowania w stabilnej chorobie wieńcowej; Kardiol Pol 2013;71(Suppl X):243-318.
8. Podolec P, Karch J, Pająk A, Kopeć G, Broda G, Drygas W i wsp. Przegląd polskich badań epidemiologicznych w kardiologii. Kardiol Pol 2006;64:1031-1037.
9. Sójka A, Schneider O, Hędzelek W. Typ osobowości a występowanie objawów DNŻ. Protet Stomatol 2011;61(3):204-210.
10. Liska E. The rise of type A man in medical disourse. W: Liska E. Masculinity and men’s health: Coronary heart disease in medical and public discourse. Wyd: Rowman&Littlefield Publishers, Inc. 2004:41.
11. Moryś J, Majkowicz M, Ogińska-Bulik N, Rynkiewicz A. Właściwości psychometryczne kwestionariusza do diagnozy osobowości typu D (DS14) szacowane na podstawie badania pacjentów z przebytym zawałem serca. Psychiatria 2006;3(2):62-69,
12. Ogińska-Bulik N, Juczyński Z. Właściwości osobowości sprzyjające chorobom somatycznym - rola typu D. Psychoonkologia 2008;1:7-13.
13. Miśkowiec D, Kwarta P, Witusik A, Pietras T. Wzór zachowania typu A jako predyktor choroby niedokrwiennej serca – czy wciąż aktualny problem? Postepy Psychiatr Neurol 2013;22(2):129-136.
14. Marcinkowska-Bachlińska M, Małecka-Panas E. Rola wzoru zachowania A w patogenezie choroby refluksowej. Prz Gastroenterol 2006;1(2):98-104.
15. http://www.charaktery.eu/slownik-psychologiczny/O/84/ Osobowo%C5%9B%C4%87-nowotworowa/;portal charaktery.eu; data pobrania 08.04.2015
16. Steptoe A, Molloy GJ. Personality and heart disease. Heart 2007;93(7):783-784.
17. Denollet J, Conraads VM. Type D personality and vulnerability to adverse outcomes in heart disease. Cleve Clin J Med 2011;78(Suppl 1):13-19.
18. Głowińska-Olszewska B, Łuczyński W, Bossowski A. Komórki progenitorowe śródbłonka jako nowy marker funkcji endotelium w ocenie ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Postepy Hig Med Dosw 2011; 65:8-15.
19. Pelle AJ, Pedersen SS, Szabó BM, Denollet J. Beyond Type D personality: reduced positive affect (anhedonia) predicts impaired health status in chronic heart failure. Qual Life Res 2009;18(6):689-698.
20. Svansdottir E, Karisson HD, Gudnason T, Olason DT, Thorgilsson H, Sijbrands EJ i wsp. Validity of Type D personality in Iceland: association with disease and risk markers in cardiac patients. J Behav Med 2012;35(2):155-166.
21. Schlyter M, Andre-Petrssson L, Engstrom G, Tyden P, Ostman M. The impact of personality factors on delay in seeking treatment of acute myocardial infarction. BMC Cardiovasc Disord 2011;11:21.
22. Yu X, Chen Z, Zhang J, Liu X. Coping mediates the association between Type D personality and perceived health in Chinese patients with coronary heart disease. Int J Behav Med 2011;18(3):277-284.
23. Sutin AR, Terracciano A, Deiana B, Uda M, Schlessinger D, Lakatta EG i wsp. Cholesterol, triglycerydes and five-factor model of personality. Biol Psychol 2010;84(2):186-191.
24. Martowska K. Dyspozycje motywacyjne. W: Psychologiczne uwarunkowania kompetencji społecznych. Wyd. Liberi Libri, 2012:57.
25. Pacholczyk M, Ferenc T, Kowalski J. Zespół metaboliczny. Część II: patogeneza zespołu metabolicznego i jego powikłań. Postepy Hig Med Dosw 2008;62:543-558.
26. Lumley MA, Nelly LC, Burger AJ. The assessment of alexithymia in medical settings: implication for understanding and treating health problems. J Pers Assess 2007;89(3):230-246.
27. Orzechowska A, Densy K, Wachowska K, Zboralski K, Talarowska M, Gałecki P. Aleksytymia u pacjentów z chorobami układu krążenia i pacjentów z zaburzeniami nastroju - doniesienia wstępne. Curr Probl Psychiatry 2012;13(1):12-17.
28. Świerkocka-Miastkowska M, Klimarczyk M, Mazur R. Zrozumieć układ limbiczny. Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005;5(1):47-50.
29. Beszczyńska B. Molekularne podstawy zaburzeń psychicznych wywołanych stresem. Postepy Hig Med. Dosw 2007;61:690-701.
30. Gianaros PJ, Sheu LK. A review of neuroimaging studies of stress-or-evoked blood pressure reactivity: Emerging evidence for brain-body pathway to coronary heart disease risk. Neuroimage 2009:47(3):922-936.
31. Rybakowski J. Choroby afektywne. W: Jarema M, Rabe-Jabłońska J. red., Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa, Wyd. PZWL 2011, wyd.1:181.
32. Hasler G. Patofizjologia depresji: czy mamy jakieś solidne dowody naukowe przydatne klinicystom? Post Psychiatr Neurol 2011;20(1):5-22.
33. Szlachcic A, Konturek SJ. Fizjologia wydzielania wewnętrznego. W: Konturek SJ. Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. Wrocław, Wyd. Elsevier Urban & Partner 2013, wyd.2:524-525.
34. Sublette ME, Postolache TT. Neuroinflammation and depression: the role of indoleamine 2,3-dioxygenase (IDO) as a molecular pathway. Psychosom Med 2012;74:668-672.
35. Kozek E. Choroba wieńcowa u chorych na cukrzycę – odrębności kliniczne. Diabetol Prakt 2002;3(4):197-211.
36. Wilkowska A. Epizody depresyjne u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca. Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008;1(1):12-21.
37. Cleare A. Choroba afektywna jednobiegunowa (depresja nawracająca). W: Rybakowski J, Rybakowski F. red., Psychiatria sedno. Wrocław, Wyd. Elsevier Urban&Partner 2008:287-312.
38. Mosowich SA, Boone RT, Reichenberg A, Bansilal S, Shaffer J, Dahlman K i wsp. Nowe spojrzenie na związek między chorobami układu sercowo-naczyniowego a depresją. Fol Card Exc 2008;3(6-7):296-308.
39. Dudek D, Siwek M. Współistnienie chorób somatycznych i depresji. Psychiatria 2007;4(1):17-24.
40. Szostak WB, Białkowicz M. Zasady zdrowego żywienia w zapobieganiu chorobom układu krążenia. W: Kariologia t 1. Pod red.: A. Szczeklik, M. Tendera, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2009, wyd.1:299-301.
41. Rechenberg K, Humphries D. Nutritional interventions in depression and perinatal depression. Yale J Biol Med 2013;86(2):127-137.
42. Almeida OP, Flicker L, Yeap BB, Alfonso H, McCaul K, Hankey GJ. Aspirin decrease risk of depression in older men with high plasma homocysteine. Transl Psychiatry 2012;2(8):e151.
